Η ολοκληρωμένη πολιτική της “κοινωνίας αξιών” για τα Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ)

Η ολοκληρωμένη πολιτική της “κοινωνίας αξιών” για τα Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ)

Η προσέγγιση του ζητήματος της αναπηρίας χαρακτηρίζεται από διαρκή εξέλιξη. Οι σύγχρονες αντιλήψεις για την αναπηρία και η αποτύπωσή τους σε θεσμούς συνιστούν ισχυρό πλαίσιο αναφοράς, για τη χάραξη μίας αποτελεσματικής πολιτικής για την ‘’κοινωνία αξιών’’.

.

Θέση

Το ιατρικό-ατομικό μοντέλο, που περιοριζόταν σε ιατρικές παρεμβάσεις με σκοπό τη θεραπεία και την αποκατάσταση, με τη δημιουργία παράλληλων δομών που απευθυνόταν αποκλειστικά στα άτομα με αναπηρία, οδήγησε στην απομόνωση των ΑμεΑ από την υπόλοιπη κοινωνία, υποθάλποντας τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού και της ιδρυματοποίησης.

Αντίθετα, το κοινωνικό μοντέλο όπου η αναπηρία δεν θεωρείται χαρακτηριστικό του ατόμου, αλλά αποτέλεσμα του πλέγματος των σχέσεων του με το περιβάλλον, βασίζεται στην αντίληψη ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ΑμεΑ δεν πρέπει να θεωρούνται αποτέλεσμα των ατομικών λειτουργικών περιορισμών τους, αλλά συνέπεια των ατελειών της κοινωνίας, οι οποίες ορθώνουν εμπόδια στην ικανοποίηση των αναγκών των ατόμων αυτών.

Η οπτική του κοινωνικού μοντέλου μετατοπίζει την έμφαση από το άτομο στο ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Επίσης εισάγει τη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων  και της ισότιμης μεταχείρισης, σε αντιδιαστολή με αντιλήψεις «φιλανθρωπίας», οίκτου, ελεημοσύνης κ.λ.π.

Απώτερος σκοπός είναι η κοινωνική ένταξη των ΑμεΑ, σε αντιδιαστολή με την ενσωμάτωσή τους (μονομερή προσαρμογή) στο υφιστάμενο κοινωνικό περιβάλλον.

Παρόλο που σε διεθνές επίπεδο έχει προσδιοριστεί ένα θεσμικό πλαίσιο για τα δικαιώματα των ΑμεΑ (ΟΗΕ: Σύμβαση και Προαιρετικό Πρωτόκολλο, Συμβούλιο της Ευρώπης: Σύσταση REC σχέδιο δράσης για ΑμεΑ 2006-2015, ΕΕ: χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων, κανονισμοί 1081, 1083/2006), το οποίο έχει αποτυπωθεί και στην Ελληνική νομοθεσία (Ν. 4074/2012, ΦΕΚ 88^Α/11-04-2012), εν τούτοις, σε επίπεδο άσκησης συγκεκριμένων πολιτικών, παρατηρείται έντονη τάση αμφισβήτησης της σκοπιμότητας των κοινωνικών δαπανών, η οποία επιχειρείται να παγιωθεί μέσω ανατροπών στο θεσμικό πλαίσιο. Έτσι, θεμελιώδεις κατακτήσεις δεκαετιών ανατρέπονται, αφ’ ενός μεν από τις οριζόντιες νεοφιλελεύθερες πολιτικές που επιδιώκουν τον περιορισμό όχι μόνο του κράτους και των κοινωνικών δαπανών, αλλά και της ευθύνης του, αφ’ ετέρου δε από την οικονομική κρίση, λόγω της συρρίκνωσης των δυνατοτήτων του κράτους πρόνοιας.

Όλα αυτά δημιουργούν τις προϋποθέσεις εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης των κοινωνικών υπηρεσιών και την αναγνώριση μόνον των ατόμων που έχουν αγοραστική δύναμη, ενώ η εγγύηση του κράτους για τους υπόλοιπους περιορίζεται κάτω από το ελάχιστο όριο διαβίωσης.

Η κοινωνική πρόνοια δεν νοείται πλέον ως καθολικό δικαίωμα, αλλά ως εξατομικευμένη παροχή. Τοιουτοτρόπως παράγονται και αναπαράγονται ανισότητες, που ευνοούν την ενδυνάμωση θεσμών όπως «η φιλανθρωπία», «ο έρανος», «ο εθελοντισμός», που λειτουργούν ως υποκατάστατα του κράτους πρόνοιας, παρέχοντας ευκαιριακές και επιλεκτικές υπηρεσίες. Ακόμα, μέσω της «αποκέντρωσης», οι αρμοδιότητες μετατίθενται στη Περιφερειακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση. χωρίς την αντίστοιχη μεταφορά πόρων, γεγονός που προδιαγράφει την εκμετάλλευση των κοινωνικών υπηρεσιών από επιχειρηματικές δραστηριότητες.

‘’Είναι αναγκαία η δημιουργία ενός Εθνικού πολιτικού πλαισίου για την αναπηρία’’

Βάση στατιστικών, τα ΑμεΑ ανέρχονται στο 10% του πληθυσμού. Εάν συνυπολογίσουμε τα άτομα του άμεσου και ευρύτερου οικογενειακού-φιλικού περιβάλλοντος και των εργαζομένων που εμπλέκονται με την αναπηρία, διαμορφώνεται ένα αρκετά υψηλό ποσοστό πληθυσμού, που είναι προς όφελος της κοινωνίας. αλλά και των ατόμων ξεχωριστά, να καταστεί δραστήριο και ενεργό.

Επομένως, η ανάπτυξη ενός  εθνικού πολιτικού πλαισίου για την αναπηρία αποτελεί αναγκαιότητα.

Το θέμα της αναπηρίας είναι πολυδιάστατο (διαφορετικές κατηγορίες αναπηρίας, διαφορετικά ποσοστά αναπηρίας, ανομοιογένεια αναγκών). Η ανάπτυξη ενός  εθνικού πολιτικού πλαισίου για την αναπηρία, καθώς και η εκπόνηση σχεδίων δράσης, απαιτεί τη σύσταση ειδικής ομάδας, όπου να συμμετέχουν άτομα με διαφορετικές γνώσεις (δίκαιο, κοινωνιολογία, ψυχολογία, οικονομικά, τεχνολογία-μηχανικοί, αρχιτέκτονες, επιστήμονες πληροφορικής) και να συνεργάζονται άμεσα με εκπροσώπους των ΑμεΑ, καθώς η εμπειρία τους είναι αναντικατάστατη, τόσο στη καταγραφή των προβλημάτων, όσο και στην υπόδειξη τρόπων για την αντιμετώπισή τους.

Μετά από εμπεριστατωμένη διερεύνηση του εξωτερικού περιβάλλοντος με την ανάλυση PEST (political, Economic, Social, Technological) και μετά από εξέταση του εσωτερικού περιβάλλοντος (πλεονεκτήματα και αδυναμίες) και του εξωτερικού περιβάλλοντος,  σε ότι αφορά ευκαιρίες και απειλές, με την ανάλυση SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats), καταδεικνύεται ότι το θέμα της αναπηρίας τέμνει οριζόντια κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής και όλους τους τομείς δραστηριότητας του ανθρώπου.

Ειδικότερες Προτάσεις

Να γίνουν οι παρακάτω σημαντικές  παρεμβάσεις στους κυριότερους τομείς και να τεθούν αντίστοιχοι στόχοι:

1. Διασφάλιση της προσβασιμότητας σε αγαθά και σε υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των δημοσίων υπηρεσιών, καθώς και σε υποστηρικτικά μέσα για άτομα με αναπηρία.
2. Δημιουργία ευνοϊκού κοινωνικού και εργασιακού περιβάλλοντος, ώστε να επιτευχθεί η πλήρης συμμετοχή των ανθρώπων με αναπηρία στην κοινωνία.
3. Δημιουργία του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου που να εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις εξάλειψης των διακρίσεων σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής, λόγω αναπηρίας.
4. Δημιουργία του θεσμικού πλαισίου που να εξασφαλίζει όλες τις προϋποθέσεις, ώστε τα άτομα με αναπηρία να μπορούν να κερδίζουν τα προς το ζην στην ελεύθερη αγορά εργασίας.
5. Προώθηση της εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης για μαθητές και σπουδαστές με αναπηρία, χωρίς προσκόμματα και αποκλεισμούς.
6. Προώθηση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης.
7. Προώθηση και διασφάλιση  της ισότιμης πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία στις υγειονομικές υπηρεσίες και στις συναφείς υποδομές.

Πέραν όλων αυτών, πρωταρχικός στόχος μίας “κοινωνίας αξιών” είναι η προώθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, που να στοχεύουν στην μείωση και ει δυνατόν στην εξάλειψη των φραγμών και της διακριτικής μεταχείρισης για τα ΑμεΑ και στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας, όπου τα ΑμεΑ να μπορούν να συμμετέχουν ως ισότιμοι πολίτες με ανεξαρτησία και ποιότητα ζωής.

Οι στόχοι της “κοινωνίας αξιών” στη σημερινή περίοδο οικονομικής κρίσης δεν εξαντλούνται σε μια προσπάθεια πιστής εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου, αλλά προσανατολίζονται στην υπεράσπιση των κεκτημένων δικαιωμάτων, στην αμφισβήτηση των πολιτικών που υπονομεύουν το κοινωνικό κράτος και στη διασφάλιση της εφαρμογής των αναγκαίων ευνοϊκών θεσμικών ρυθμίσεων που προωθούν την ισότητα για τους συνανθρώπους μας με αναπηρία.

Όμηρος Εμμανουηλίδης, υπεύθυνος του τομέα για τα ΑμεΑ της “κοινωνίας αξιών”

Καλλισθένη Φαρμάκη, μέλος της Πολιτικής Επιτροπής της “κοινωνίας αξιών”