«Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί. Τώρα είναι η εποχή των τεράτων». Αντόνιο Γκράμσι
Ανατρέχω στο Γκράμσι. H εποχή των τεράτων – ο ορισμός που δίνει στον όρο “κρίση” – οριοθετείται ανάμεσα στο θάνατο του παλιού και στη γένεση του καινούργιου. Είναι το λεγόμενο “κενό” – κενό εξουσίας, σκοπού, νοήματος, οράματος.
Η φύση απεχθάνεται το κενό. Οι παλιές συμμετρίες καταρρέουν και ένα νέο λεξιλόγιο έρχεται να αντικαταστήσει το παλαιό – είτε προς το καλύτερο, είτε προς το χειρότερο. Η οικονομική κρίση του ’29 παρήγαγε Ρούζβελτ και “New Deal” στην Αμερική, Εθνικοσοσιαλισμό και Φασισμό στην Ευρώπη. Πιο πρόσφατα, η κρίση του Αντρεότι, του Κράξι και της “Επιχείρησης Καθαρά Χέρια” στην Ιταλία παρήγαγε τον Μπερλουσκονι,ενώ άλλες κρίσεις στην Τουρκία και στις ΗΠΑ παρήγαγαν τον Ερντογάν και τον Ομπαμα. Όταν οι συμμετρίες καταρρέουν, κανείς δεν γνωρίζει a priori τις συντεταγμένες των νέων δεδομένων που θα προκύψουν -ούτε καν οι αυριανοί τους πρωταγωνιστές.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται μονάχα σα φάρσα, θέλει η διάσημη ρήση. Είναι περιορισμένο το πόσο μπορείς να ανατρέξεις σε αυτήν για να εξάγεις συμπεράσματα για το σήμερα. Αλλά είναι πάντοτε ενδιαφέρον.
Κατά την Πυραυλική Κρίση της Κούβας το ’62, ο Κένεντι ανέφερε στους συνεργάτες του ένα βίβλιο που είχε πρόσφατα διαβάσει – “Τα Κανόνια του Αυγούστου” της Μπαρμπαρα Τάχμαν. Το – πραγματικά εξαιρετικό – βιβλίο περιγράφει την αλληλουχία των ατυχών γεγονότων του καλοκαιριού του 1914 και των λάθος εκτιμήσεων των στρατιωτικών και πολιτικών ηγεσιών που συνέβαλαν στην κήρυξη του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου – ενός από τους πλέον “περιττούς” πολέμους της ιστορίας. Ο Κένεντι έκανε έναν παραλληλισμό με το βιβλίο λέγοντας πως οφείλε να αντιδράσει με αυτοσυγκράτηση στις κινήσεις του αντιπάλου και να μη δώσει λαβή για να γραφτεί ένα αντίστοιχο βιβλίο, “οι Πύραυλοι του Οκτώβρη”. Ο ορθός ιστορικός παραλληλισμός όρισε, με αυτόν τον τρόπο, ένα μοντέλο σκέψης για την αντιμετώπιση της κρίσης από τους διαχειριστές της. Φυσικά, η αξία του κάθε νοητικού-ιστορικού μοντέλου έγκειται στη χρήση του – και πολλά τέτοια μοντέλα έχουν χρησιμοποιηθεί με τρόπο εξαιρετικά λανθασμένο (η αντίπαλη αφήγηση από αυτή του Κένεντι που προωθούσε το γενικό επιτελείο του ήταν η μη επανάληψη του Συμβιβασμού του Μονάχου του 1938, όπου οι σύμμαχοι παρέδωσαν την Τσεχοσλοβακία αμαχητί στο Χίτλερ, ενώ μπορούσαν να τον είχαν σταματήσει).
Ας ανατρέξουμε στο δικό μας παρελθόν και συγκεκριμένα στις εκλογές της 3ης Μαίου του 1892, τις οποίες με άνεση κερδίζει ο Χαρίλαος Τρικούπης. Το πρόβλημα, αντίστοιχο με το σημερινό: δημοσιονομική κατάρρευση λόγω συσσωρευμένων χρεών από δάνεια του παρελθόντος.
Η νέα κυβέρνηση υιοθετεί ένα “σκληρό” πρόγραμμα περικοπών στις δημόσιες δαπάνες. Η κάθετη μείωση των δαπανών, ωστόσο, δεν ήταν αρκετή για την επίλυση του προβλήματος. Χρειαζόταν διεθνής δανεισμός. Η αντιπολίτευση, με ηγέτη το Δηλιγιάννη επιτίθεται με σφοδρότητα στην κυβέρνηση, αναφέροντας πως ο δανεισμός αναιρεί την Εθνική κυριαρχία της Ελλάδας. Ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α’, φοβούμενος ότι αναλαμβάνει το σύνολο της ευθύνης ενός δυσβάστακτου δανεισμού έναντι της αγανακτισμένης κοινής γνώμης, αρνείται να υπογράψει το διάταγμα, πράγμα το οποίο, μαζί με μια διαρκώς μειούμενη δημοτικότητα, ωθεί τόσο στην πτώχευση του 1893, όσο και στη μεταγενέστερη παραίτηση της Κυβέρνησης Τρικούπη.
Η συνέχεια είναι, λίγο ή πολύ, γνωστή. Ο Δηλιγιάννης βγαίνει νικητής στις εκλογές του 1895, για να σύρει τη χώρα στον “ατυχή” πόλεμο με την Τουρκία τον Απρίλη του 1897. Επόμενο βήμα ήταν ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος που επέβαλαν στην Ελλάδα, με το δάνειο των 150 εκατομμυρίων φράγκων το 1897.
Τα επόμενα χρόνια κύλησαν αντίστοιχα. Ράλλης, Ζαϊμης, Θεοτόκης, Δηλιγιάννης εναλάσσονταν διαρκώς στον πρωθυπουργικό θώκο, ενώ η χώρα παρέμενε σε πολιτικό τέλμα.
Μέχρι το 1909.
Στις 15 Αυγούστου του 1909 εκδηλώνεται το κίνημα στο Γουδί. Λίγους μήνες αργότερα η χώρα αποκτά ηγεσία στο πρόσωπο του Ελευθερίου Βενιζέλου. Σε ένα (αντίστοιχο αλλα συνάμα διαφορετικό) κίνημα αγανάκτησης της εποχής, ο Βενιζέλος αντέταξε στην ιαχή του πλήθους το δικό του πρόταγμα – “Αναθεωρητική” αντί της ζητούμενης “Συντακτικής” Εθνοσυνέλευσης. Με πολλά κενά μέχρι το 1936 (όπως η πτώχευση του 1932 και ο Εθνικός Διχασμός), η χώρα έζησε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές της αναλαμπές, για να βυθιστεί αργότερα ξανά σε σκοτάδι δικτατορίας, κατοχής και εμφυλίου πολέμου.
Η χρεοκοπία του 1893 οδήγησε σε μια διαρκή κρίση με πολιτικές και όχι μόνο οικονομικές προεκτάσεις. Χρειάστηκαν 16 περίπου χρόνια για το κίνημα στο Γουδί, τον ερχομό του Βενιζέλου και την ανόρθωση μιας νέας πολιτικής τάξης που θα αντικαθιστούσε την παλαιά. Οι συνθήκες φυσικά ήταν διαφορετικές, πόσο μάλλον αφού τότε υπήρχαν και τα ισχυρά κέντρα εξουσίας (Στρατιωτικός Σύνδεσμος, Παλάτι) τα οποία ήταν σε θέση να επιβάλλουν τη βούλησή τους – κάτι που δεν βιώνουμε σήμερα.
Αντιπαραδείγματα στην Ελληνική ιστορία υπάρχουν ουκ ολίγα. Η κρίση του ’65 και η εκτροπή του πολιτεύματος το ’67 έχουν ακόμα τη δική τους ξεχωριστή θέση στη συλλογική συνείδηση και στις πολιτικές αφηγήσεις. Οι κάθετες πολιτειακές παρεμβάσεις ανήκουν πλέον – καλώς – στο παρελθόν. Ωστόσο τα κενά που οι κρίσεις αφήνουν εξελίσσονται μέσα στο χρόνο και τα εκάστοτε πολιτικά συστήματα αποδεικνύονται περισσότερο ή λιγότερο κατάλληλα στο να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών.
Σήμερα ζούμε τη δική μας εποχή των τεράτων. Κανείς δεν ξέρει πόσο θα διαρκέσει, κανείς που θα οδηγήσει. Αλλά δεν μπορούμε να μείνουμε άπραγοι παρατηρητές στα γεγονότα. Το κάλεσμα μας είναι να γίνουμε οι ίδιοι φορείς νέων νοοτροπιών στους χώρους μας – στις κρατικές υπηρεσίες, στον ιδιωτικό τομέα, στους δημόσιους χώρους, ακόμα και στις οικογένειές μας.
Απέναντι στα εύκολα όχι, υπάρχουν τα δύσκολα ναι. Τα ναι που παρεμβαίνουν στις τοπικές κοινωνίες, τα ναι που λύνουν τις αγκυλώσεις, τα ναι που δημιουργούν μια νέα μεγάλη ιδέα για την Ελλάδα – μια μεγάλη ιδέα που έχει στο επίκεντρό της την παραγωγή, ενα ποιοτικό εκπαιδευτικό σύστημα, την καινοτομία, την υγιή επιχειρηματικότητα, τις εξαγωγές, τους έλληνες που δεν χρειάζεται να μεταναστεύσουν για να εκπληρώσουν τις ελπίδες τις δικές τους και των οικογενειών τους.
“Αλλοίμονο στις χώρες που χρειάζονται ήρωες”, έγραψε ο Μπρεχτ.
Η ευθύνη είναι πάνω μας.
Κυριάκος Πιερρακάκης
Πηγή: http://pierrakakis.blogspot.gr/2011/06/blog-post_08.html
κοινωνία αξιών 